Λογική και Φιλοσοφία

Και σε μια άλλη διανομή!

Συνέχεια...

Δε φταίω εγώ. Αυτά με βρίσκουν!  Πενήντα δύο άνθρωποι σ’ ένα μπαρ αφηγούνται πενήντα δύο ιστορίες. Πενήντα δύο μικρά κινηματογραφικά πορτραίτα εξομολογητικού χαρακτήρα, ως φιλοσοφικό παιχνίδι για τον τρόπο, που τα γεγονότα και οι αρχές μας καθορίζουν τις αποφάσεις και τις πράξεις μας.

To project αποτέλεσε το υλικό για το ντοκιμαντέρ της Καλλιόπης Λεγάκη με τίτλο "Μόνο οι Λέξεις Συνεχίζουν", που κέρδισε το μεγάλο βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου Fipresci, του 13ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 2011.

Παρακολουθήστε κάποια από τα πορτραίτα.

Ωφελιμισμός

Ο  Bentham μπορεί να θεωρηθεί ο «πατέρας» του ωφελιμισμού, του φιλοσοφικού ρεύματος που θα εξελιχθεί στην νομική, ηθική και πολιτική βάση του οικονομικού φιλελευθερισμού και της κουλτούρας του καπιταλισμού. Ο Άγγλος νομοθέτης υποστηρίζει το δικαίωμα στην τοκογλυφία και την οικονομική ελευθερία, ενώ ανάγει σε υπέρτατο αγαθό την ηδονή και το όφελος.

«H Φύση έχει θέσει τους ανθρώπους υπό την κυριαρχία δύο ισχυρών αφεντάδων, του πόνου και της ευχαρίστησης. Μόνο από αυτούς εξαρτάται τι πρέπει να κάνουμε όπως επίσης αυτοί θα καθορίσουν το τι θα κάνουμε. Από τη μία πλευρά η σταθερά του σωστού και του λάθους, από την άλλη η αλυσίδα των αιτίων και των αποτελεσμάτων, είναι δεμένες στο θρόνο τους. Μας ορίζουν σε ό,τι κάνουμε, λέμε, σκεφτόμαστε…»

Θεωρίες για την αλήθεια

Logicomix

Σας παραπέμπω στην ιστοσελίδα του βιβλίου που σας μίλησα, του Απόστολου Δοξιάδη, στην οποία θα βρείτε ως ήρωες κόμικ αρκετούς από τους φιλοσόφους που ασχολήθηκαν με τη Λογική και τα Μαθηματικά. Ανάμεσά τους τον γνωστό μας (αγαπημένο ε;) Βιτγκενστάϊν.

Λέξεις...ξανά!

"Οι λέξεις μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Πάντα νικούν στο τέλος. Οι λέξεις. Μόνο αυτές"

Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο μιας μαθήτριάς μου στο 2ο ΓΕΛ Πολίχνης, στο Τμήμα Δημοσιογραφίας του Α.Π.Θ. σήμερα, και γράψτε τη δική σας άποψη

Τι είναι η αλήθεια;

Σχεδιάγραμμα Μαθήματος

Αλήθεια

 Όπως αντιλαμβάνεστε από τον τίτλο, το επόμενο θέμα της συζήτησής μας θα είναι η αλήθεια. Τι εννοούμε με τη λέξη αλήθεια; Πώς προσεγγίζεται στο τραγούδι του Cash; Δεκτές οι απαντήσεις σας!

Και δύο αποφθέγματα για σκέψη: Ο δρόμος της αλήθειας περνάει πάνω από ένα σκοινί, που δεν είναι τεντωμένο σε μεγάλο ύψος, αλλά ακριβώς λίγο πιο πάνω από τη γη. Φαίνεται περισσότερο να προορίζεται να σκοντάφτουν οι άνθρωποι, παρά να βαδίζουν πάνω σ' αυτό, Φραντς Κάφκα
 Το φως της αληθείας έκαμε πολλούς ανθρώπους να κρυφτούν πίσω από τον ίσκιο της, Μολιέρος

 Από Βικιφθέγματα

Κατανοώντας τις καθολικές έννοιες

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, με βάση και τα σχόλια που έχουν κατατεθεί ως τώρα, πόσο επίπονη και επίμονη για τη φιλοσοφική σκέψη είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τις καθολικές έννοιες. 


Ανακεφαλαιώνουμε:

Η γλώσσα αποτελείται από λέξεις

 Η λέξη είναι το μικρότερο τμήμα της γλώσσας με νόημα

Οι λέξεις συνδυάζονται και δημιουργούν προτάσεις

Ποια είναι η σχέση των λέξεων με τα πράγματα;

Οι έννοιες αναφέρονται σε σύνολα πραγμάτων και οι λέξεις σχετίζονται με έννοιες

Οι έννοιες ή οι ιδέες είναι ίδιες(κοινές) για κάθε γλώσσα

έτσι μπορούμε να μεταφράζουμε από τη μια γλώσσα στην άλλη

Υπάρχουν όμως έννοιες που δηλώνουν χαρακτηριστικά πραγμάτων

Για παράδειγμα, δικαιοσύνη, αλήθεια, σεβασμός

Πώς θα τις ορίσουμε

Πλάτωνας: θεωρία των Ιδεών

Οι Ιδέες υπάρχουν ανεξάρτητα από τον αισθητό κόσμο αιώνιες και αμετάβλητες

Μόνο με το νου μπορούμε να τις γνωρίσουμε

Αριστοτέλης: Καθολικές έννοιες

Οι καθολικές έννοιες βρίσκονται μέσα στα φυσικά αντικείμενα

τις σχηματίζουμε με μια διαδικασία νοητικής αφαίρεσης άλλων ιδιοτήτων

Λευκό, κρατούμε μόνο την ιδιότητα του λευκού, αφαιρώντας όλες τις άλλες

Νομιναλιστές : Ονοματοκρατία

Οι καθολικές ιδέες υπάρχουν μόνο ως ονόματα στην ανθρώπινη σκέψη

Εμπειριστές (Λοκ, Χιουμ): Καθολικές έννοιες

  Ο  Λόκ θεωρεί τις ιδέες αποτέλεσμα της νόησης
Αυτό που έχουμε στο μυαλό μας είναι η σκέψη για τη λευκότητα.
όχι η λευκότητα ως ουσία

Βιτγκενστάιν: Ας ρωτήσουμε για τη χρήση

Η γλώσσα είναι ένα εργαλείο αρκετά περίπλοκο

Είναι κοινωνικό φαινόμενο

Την αποκτάμε με τη χρήση της μέσα στην κοινότητα που ανήκουμε

Όστιν: Διαπιστωτική και επιτελεστική εκφορά

Η γλώσσα δεν μεταδίδει μόνο πληροφορίες δηλώνοντας ή περιγράφοντας
Αλλά και επιτελεί, κάνει κάτι
"Αφήνω την περιουσία μου εξίσου στα δύο παιδιά μου"
Μαθαίνω μια γλώσσα παρατηρώντας τη χρήση των λέξεων από τους άλλους ανθρώπους

Το ερώτημα για το νόημα των λέξεων παραμένει ανοικτό.

To be continued...

How to do things with words

Κατά τον εικοστό αιώνα όλοι οι φιλόσοφοι προτιμούν να εγκαταλείψουν τη μεταφυσική και να στραφούν προς άλλες μεθόδους ή ιδέες του φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι. Ο Austin πολύ νωρίς αντιλαμβάνεται ότι στην ήπειρο που λέγεται φιλοσοφία δεν μπορεί κανείς να φτάσει εάν προηγουμένως δεν ξεκαθαρίσει τις σχέσεις του με τη γλώσσα, η οποία εκ των πραγμάτων καθίσταται το κεντρικό φιλοσοφικό αντικείμενο των θεωρητικών ερευνών. Ο Austin στο θαυμάσιο βιβλίο του Πώς να κάνουμε πράγματα με τις λέξεις (How to do things with words, 1962) επιχειρεί την επιστημολογική τομή ανάμεσα στην παραδοσιακή και τη σύγχρονη φιλοσοφία περί γλώσσας και κοινωνίας....τονίζει με εξαιρετική οξύνοια ότι οι γλωσικές προτάσεις διακρίνονται σε δύο τύπους: στον τύπο της διαπιστωτικής εκφοράς και στον τύπο της επιτελεστικής εκφοράς. Οι δύο αυτοί τύποι έχουν και διαφορετικές τιμές αξιολόγησης ή αποτίμησης. Ο πρώτος τύπος ελέγχεται όσον αφορά την αλήθεια του ή το ψεύδος του, ενώ ο δεύτερος τύπος κρίνεται με βάση την ευστοχία του ή την αστοχία του στις πραγματολογικές συνθήκες οργάνωσής του.
Κατά τον Austin κάθε γλωσσική πράξη περιλαμβάνει τρία επίπεδα: πρώτον, το λεκτικό, το οποίο συμπίμπτει με τη συντακτική δομή της εκφοράς, δεύτερον, το ενδολεκτικό, το οποίο συγκροτεί την ίδια τη γλώσσα ως πράξη και, τρίτον, το περιλεκτικό, σύμφωνα με το οποίο η λεκτική ορθότητα της γλωσσικής πράξης κρίνεται από το αποτέλεσμά της. Εάν π.χ. πω σε κάποιον «κλείσε το στόμα σου», σε μια τέτοια περίπτωση έχουμε το λεκτικό επίπεδο που συμπίπτει, όπως τονίστηκε, με το συντακτικό, το ενδολεκτικό, το οποίο συνιστά την πράξη της απειλής: κλείσε το στόμα σου επειδή διαφορετικά... και τρίτον, το αποτέλεσμα της πράξης της απειλής: δηλαδή, ή θα κλείσει το στόμα του ή θα φάει ξύλο.
Η ένταξη της καθημερινής γλώσσας στη θεωρητική προβληματική οδήγησε τον Austin στην ανακάλυψη ενός παγόβουνου που το λένε γλώσσα, που το λένε τελικά ζωή.

Διαβάστε το άρθρο. 

Tractatus Logico-Philosophicus

1. Ο κόσμος είναι όλα όσα συμβαίνουν. 
2. Το γεγονός, είναι η ύπαρξη καταστάσεων πραγμάτων. 
3. Κάθε σκέψη είναι μία λογική εικόνα των γεγονότων. 
4. Η σκέψη είναι μια πρόταση με νόημα. 
5. Η πρόταση είναι μια συνάρτηση αλήθειας των στοιχειωδών προτάσεων. 
6. Η γενική μορφή της συνάρτησης αλήθειας είναι .
1.   δηλώνει όλες τις ατομικές προτάσεις
2.   δηλώνει οποιοδήποτε σύνολο προτάσεων, και
3.   δηλώνει την άρνηση των προτάσεων που συνιστούν το . 
7. Για όσα δεν μπορεί να μιλά κανείς θα πρέπει να σωπαίνει.

Tractatus 
Λούντβιχ Βιτγκενστάιν 

Ο Όκαμ και οι καθολικές έννοιες

 Ο Όκαμ υποστήριζε  ότι οι Γενικές Έννοιες (universals) δεν υπάρχουν έξω από το μυαλό. Οι Γενικές Έννοιες απλά είναι ονόματα που χρησιμοποιούμε για ν’ αναφερθούμε σε ομάδες ατόμων και στις ιδιότητες των ατόμων. Οι ρεαλιστές ισχυρίζονται ότι όχι μόνο υπάρχουν ξεχωριστά άτομα και οι ιδέες μας για τα άτομα αυτά, αλλά υπάρχουν και οι Γενικές Έννοιες. Ο Όκαμ πίστευε πως αυτή η πολλαπλότητα ήταν υπερβολική. Δεν χρειαζόμαστε Γενικές Έννοιες για να εξηγήσουμε τα πάντα. Για τους νομιναλιστές και τους ρεαλιστές, υπάρχει ο Σωκράτης και η ιδέα (έννοια) του Σωκράτη. Για τους ρεαλιστές υπήρχαν τέτοιες πραγματικότητες όπως το θνητόν του Σωκράτη, το ζωώδες του Σωκράτη κλπ. Δηλαδή, οποιαδήποτε ιδιότητα μπορεί ν’ αποδοθεί στο Σωκράτη, έχει μια αντίστοιχη “πραγματικότητα”, μια “Γενική Έννοια” ή είδος, όπως το έλεγε ο Πλάτωνας. Μπορεί να λεχθεί πως ο Γουλιέλμος ήταν σκεπτικός γι’ αυτή τη σφαίρα της πολλαπλότητας που ονομαζόταν η σφαίρα των Γενικών Εννοιών. Δεν είναι απαραίτητη για τη λογική, την επιστημολογία ή τη μεταφυσική, οπότε γιατί να προϋποθέσουμε μια μη αναγκαία πολλαπλότητα;

Το ξυράφι του Όκαμ

Το Ξυράφι του Όκκαμ, αποδίδεται και ως Λεπίδα του Όκαμ), είναι επιστημονική αρχή, η οποία αποδίδεται στον Άγγλο φιλόσοφο Λογικής και φραγκισκανό μοναχό του 14ου αιώνα, Γουλιέλμο του Όκαμ. Η αρχή αυτή αποτελεί την βάση της μεθοδολογικής απαγωγής και αποκαλείται επίσης αρχή της οικονομίας.

Στην απλούστερη διατύπωσή του, το Ξυράφι του Όκαμ εκφράζεται ως εξής: «Κανείς δεν θα πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες από όσες είναι απαραίτητες».

Στα λατινικά διατυπώνεται ως:Pluralitas non est ponenda sine necessitate

Η φράση αυτή θα μπορούσε να αποδοθεί πολύ ελεύθερα ως εξής: Όταν δύο θεωρίες παρέχουν εξίσου ακριβείς προβλέψεις, πάντα επιλέγουμε την απλούστερη.

Παράδειγμα: Παρατηρούμε ότι ένα δέντρο έχει πέσει μετά από μια θύελλα. Βάσει του δεδομένου της θύελλας συνδυασμένου με αυτό του πεσμένου δέντρου, μία λογική εικασία θα ήταν να υποθέσουμε ότι η ισχύς της θύελλας ξερίζωσε και έριξε κάτω το δέντρο. Αυτή η υπόθεση δεν προσβάλλει την κριτική μας σκέψη, καθότι υπάρχουν ισχυροί λογικοί δεσμοί μεταξύ αυτού που ήδη γνωρίζουμε και αυτού που υποθέτουμε ότι έγινε (δηλ. το ότι βλέπουμε και ακούμε τις θύελλες αποτελεί ισχυρή απόδειξη για την ύπαρξή τους και για το ότι είναι ικανές να ξεριζώσουν και να ρίξουν κάτω δέντρα). Μία εναλλακτική υπόθεση θα ήταν ότι ένας γιγάντιος εξωγήινος ξερίζωσε το δέντρο. Αυτή η υπόθεση, ωστόσο, προϋποθέτει αρκετές περαιτέρω εικασίες, οι οποίες χαρακτηρίζονται από διάφορες λογικές αδυναμίες που προκύπτουν από ασυνέπειες με τα όσα ήδη γνωρίζουμε (αναφορικά με την ύπαρξη των εξωγήινων, την ικανότητα και την πρόθεσή τους να εκτελούν διαστρικά ταξίδια, την ικανότητα και την πρόθεσή τους να ξεριζώνουν δέντρα—είτε επίτηδες είτε όχι—καθώς και την ύπαρξη εξωγήινης βιολογίας που τους επιτρέπει να έχουν 200 μέτρα ύψος παρά την βαρύτητα της γης), πράγμα που την καθιστά απορριπτέα.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι όταν ένας ασθενής χειρουργείται και πριν την εγχείριση ο γιατρός έχει αποφανθεί ότι οι πιθανότητες επιβίωσης του είναι μηδαμινές. Εάν τελικά ο ασθενής επιβιώσει η λογική με τις λιγότερες εικασίες είναι ότι ο γιατρός έκανε λάθος διάγνωση. Συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις επικρατεί η λογική του θαύματος, η οποία προϋποθέτει αρκετές περαιτέρω εικασίες. Στην αντίθετη περίπτωση που ο γιατρός έχει αποφανθεί ότι πρόκειται για μια απλή εγχείριση και τελικά ο ασθενής πεθαίνει, η απλή εικασία του ιατρικού λάθους όμως υπερισχύει.

Διαβάστε όλο το άρθρο

Μπορείτε να διατυπώσετε ένα δικό σας παράδειγμα; 

Η θεωρία των Ιδεών

«Το ζήτημα με συντομία: Ο Σωκράτης έλεγε πως δεν μπορείς να συζητάς ηθικά προβλήματα του τύπου πώς να ενεργεί κανείς δίκαια, ή αισθητικά «Το ζήτημα με συντομία: Ο Σωκράτης έλεγε πως δεν μπορείς να συζητάς ηθικά προβλήματα του τύπου πώς να ενεργεί κανείς δίκαια, ή αισθητικά προβλήματα, π.χ. εάν ένα πράγμα είναι ωραίο, παρά μόνο αν έχεις προηγουμένως καθορίσει τι εννοείς με τις λέξεις "δικαιοσύνη" και "ομορφιά". (Αυτό το ξέρουμε, εκτός από τον Πλάτωνα, και από τον Ξενοφώντα και από τον Αριστοτέλη). Μέχρι να γίνει αυτός ο καθορισμός, ώστε να έχουμε ένα κριτήριο στο νου μας με βάση το οποίο θα μπορούμε ν' αξιολογούμε ατομικές πράξεις ή αντικείμενα, δεν θα ξέρουμε για τι πράγμα συζητάμε, και η συζήτηση μπορεί να καταλήγει σε αδιέξοδο, επειδή οι συνομιλητές προσδίδουν διαφορετικές έννοιες στις ίδιες λέξεις. Εάν αυτό είναι σωστό, είπε ο Πλάτων, πρέπει να παραδεχτούμε ότι τέτοιες έννοιες όπως η δικαιοσύνη ή η ομορφιά έχουν πραγματική υπόσταση, γιατί, διαφορετικά, ποιο το όφελος να προσπαθούμε να τις προσδιορίσουμε; Είναι μάταιο να ψάχνεις να βρεις ένα γενικό πρότυπο, εάν αυτό είναι μόνο φανταστικό. Κατά συνέπεια, δίδασκε ότι υπάρχει ένας Τύπος (αρχαία ελληνικά: εἶδος ή ἰδέα) αυτών και άλλων εννοιών, ο οποίος δεν ήταν μια απλή έννοια που υπήρχε στο νου μας, αλλά είχε μια αιώνια και αμετάβλητη φύση, ανεξάρτητη απ' οτιδήποτε μπορεί να νόμιζαν οι άνθρωποι γι' αυτό. Αυτός είναι ο περίφημος χωρισμός, ή η επιβεβαίωση της χωριστής ύπαρξης των Ιδεών -που είναι χωριστές, δηλαδή, τόσο από τα συγκεκριμένα παραδείγματά τους στον κόσμο όσο και από τη σκέψη μας γι' αυτές· και η πίστη σε Ιδέες που υπάρχουν έτσι ανεξάρτητα συνιστά αυτό που είναι γνωστό ως η "πλατωνική θεωρία των Ιδεών". Το ότι η θεωρία αυτή προήλθε από τη σωκρατική απαίτηση για ορισμούς, αλλά ο Πλάτων την ξεπέρασε με αυτόν τον τρόπο, επιβεβαιώνεται από τον Αριστοτέλη.»

 [W.K.C. Guthrie, Σωκράτης, Μ.Ι.Ε.Τ.: Αθήνα 21991, σ.52-53]

Η γλώσσα μας...

Στίχοι: Σοφία Αθανασιάδου
Μουσική: Παντελής Θαλασσινός
Πρώτη εκτέλεση: Παντελής Θαλασσινός (Από άλλα περιβόλια)
(Glwssolalia - Pantelis Thalassinos - Apo alla perivolia)


Η γλώσσα που μου δώσατε μελώδισε στο στόμα,
ροδόσταμο που άνθισε στο πατρικό μου χώμα,
θαλασσινή η αύρα της, βουνίσια η πνοή της,
τον κόσμο όλο γύρισε, αλάργεψ' η φωνή της.


Η ανατολή τη λάτρεψε, η δύση την καρπώθει,
πόθο γλυκό ζωντάνεψε σ' αυτόν που τη ζυγώθει,
αθανασία γνώρισε στα έργα των ανθρώπων,
φεγγάριασε τη σκοτεινιά ξένων λαών και τόπων.


Γλώσσα μου μυριολάλητη πώς να σε ασημώσω
που 'σαι διαμάντι αδάμαστο, πέτρα για να στεριώσω,
έχω τον τρόπο μου εγώ την πέτρα να σηκώσω,
και αργυρούς θνητούς να βρω, τη γλώσσα ν' αρματώσω.


Αίσωπος, Όμηρος, Θαλλής, Ηρόδοτος κι Αισχίνης,
Σόλων, Σωκράτης, Σοφοκλής, Καβάφης κι Ευριπίδης,
Πίνδαρος, Πλάτων, Πλήθωνας, Κάλβος και Καζαντζάκης,
Ερατοσθένης, Ηράκλειτος, Σεφέρης, Καρυωτάκης,
Γκάτσος, Ελύτης, Αξελός, Παπαδιαμάντης, Ζέη
Αναγνωστάκης, Κούμας, Κουν, Μάτεσης, Ωριγένης,
Σικελιανός και Παλαμάς, Γαζής κι Αριστοτέλης,
Παπαντωνίου, Γιανναράς, Βρεττάκος, Καμπανέλλης,
Μαβίλλης, Σεβαστίκογλου, Ξενόπουλος, Διογένης,
και Μυριβίλης, Πιττακός, Δροσίνης, Δημοσθένης,
Επίκουρος, Ησίοδος, Γρυπάρης Καββαδίας,
Αναξαγόρας, Αρίσταρχος, Βενέζης και Βοργίας.


Η γλώσσα που μας δώσατε σμίλεψε το σκαρί μας,
το νου με γνώση μπόλιασε, πότισε την ψυχή μας,
μάγεψε πλάνητες πολλούς, ξελόγιασε την πέννα,
γένος και γης μπερδεύτηκαν, με μιας γενήκαν ένα.


Χαλάλι ήταν οι φθόγγοι της, θέριεψαν μύριες λέξεις,
οι λέξεις έβγαλαν φτερά και γέννησαν τις σκέψεις,
το γόνυ εκράτησαν ορθό στης λευτεριάς το τάμα,
γλωσσολαλιά Ελληνική, της οικουμένης θάμα.


Γλώσσα μου μυριολάλητη μην θαρρείς σε προδώσω,
μην τάχα σε απαρνηθώ, σ' άλλα καλά να ενδώσω,
λαλιά μου, εσύ, πεντάμορφη, πάντα θα σε χρυσώνω,
που 'σαι διαμάντι αδάμαστο, πέτρα για να στεριώνω,
έχω τον τρόπο μου εγώ την πέτρα να σηκώνω
και τους χρυσούς θνητούς να πω, την γλώσσα ν' αρματώνω.


Ρίτσος, Τερζάκης, Κοραής, Κορνάρος, Πρωταγόρας,
Ψυχάρης, Τσίρκας, Συκουτρής, Χρυσολωράς, και Ρώτας,
Αριστοφάνης, Βάρναλης, Βιζυηνός, Χορτάτσης
και Μακρυγιάννης, Σολωμός, Ρήγας και Σαμαράκης,
Αυγέρης, Ουράνης Μαρκοράς, και Ισοκράτης, Θέσπις,
Ψαθάς και Χριστιανόπουλος, Μουσούρος, Προβελέγγης,
και Θουκυδίδης, Μένανδρος, Δελμούζος, Καρκαβίτσας,
Χ(ε)ίλων, Ροΐδης, Λάσκαρης, Χάκκας, Χατζής, Σκαρίμπας,
Εμπεδοκλής και Πλούταρχος, Κύρος, Πανοπολίτης,
Κόραξ, Βοργίας, Βουτυράς, Σουρής, Βαλαωρίτης,
Ιορδανίδου, Αρβελέρ, Σαπφώ και Αλεξίου,
η Πολυδούρη, η Μιλλιέξ, Δέλτα και Σωτηρίου,
και Ιπποκράτης, Ξενοφών, Πολίτης, Εφταλιώτης,
Αισχύλος, Αινησίδημος, Λυσίας, Μπαμπινιώτης


Στο τραγούδι η γλώσσα προηγείται της σκέψης ή το αντίστροφο; Ποια είναι η δική σας άποψη;  

Μια πρώτη προσέγγιση

Κατευθύνεται η σκέψη μας από τη γλώσσα; Μπορεί να υπάρχει σκέψη χωρίς την ύπαρξη της γλώσσας; Πως σχετίζεται η γλώσσα με τη λογική ικανότητα; Η ενασχόληση και επεξεργασία των ερωτημάτων αυτών δημιούργησε σχολές και τάσεις σχετικά με το πώς και πόσα συνεισφέρει η γλώσσα στη σκέψη και αντίστροφα, με ποιον τρόπο και μέχρι ποιου σημείου επηρεάζει η σκέψη τη γλώσσα. Ο προβληματισμός αυτός οδήγησε σε τρεις ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Υπάρχουν αυτοί που υποστηρίζουν πως η σχέση γλώσσας και σκέψης είναι αιτιώδης και μονόδρομη με τη γλώσσα να είναι αναγκαία προϋπόθεση για την ύπαρξη και διαμόρφωση της σκέψης (θεωρία του μπιχεβιορισμού και θεωρία της γλωσσικής σχετικότητας). Από την άλλη πλευρά οι λεγόμενοι παραδοσιακοί όπως ο Αριστοτέλης, Piaget, Schank, Mcnamara, Chomsky θεωρούν πως η σχέση γλώσσας και σκέψης είναι μεν αιτιώδης και μονόδρομη αλλά στην αντίθετη κατεύθυνση από την προηγούμενη θέση, με την ανάπτυξη της σκέψης να αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη της γλώσσας. Έχοντας υπόψη τις παραπάνω διαμετρικά αντίθετες ερμηνείες υπάρχει και η άποψη που έχει δοθεί από το Ρώσο L. Vygotsky η οποία εστιάζεται στη θέση πως η γλώσσα εξυπηρετεί δύο λειτουργίες την εξωτερική επικοινωνία και την εσωτερική σκέψη.

Κ.Δ.Α.Υ. Ν. ΑΡΤΑΣ

Αφού παρατηρήσετε προσεκτικά τις εικόνες ( μπορείτε να λάβετε υπόψη σας το άρθρο για το Μαγκρίτ) προσπαθήστε να απαντήσετε στο ακόλουθο ερωτήμα: 1. Τι είναι η γλώσσα και ποια είναι η σχέση της με τη φιλοσοφία;

Η οπτικοποίηση της σκέψης από τον ζωγράφο Ρενέ Μαγκρίτ...

Συντάκτης: Ειρήνη Σπυριδάκη

Κυριακή, 22 Νοέμβριος 2009 21:04

Πριν λίγες ημέρες διάβασα τα σχόλια του Ρενέ Μαγκρίτ με αφορμή το έργο του «Εν λευκώ»(1965). Ο ζωγράφος αναφέρει σχετικά: «Τα ορατά πράγματα μπορούν να γίνουν αόρατα. Αν κάποιος ιππεύει ένα άλογο σ? ένα δάσος, άλλοτε φαίνεται και άλλοτε όχι, παρόλο ότι είναι εκεί. Στο ?Εν λευκώ? η αναβάτισσα κρύβει τα δέντρα και τα δέντρα την κρύβουν. Όμως η δύναμη της σκέψης μας συλλαμβάνει τόσο το ορατό όσο και το αόρατο, κι εγώ χρησιμοποιώ τη ζωγραφική για να κάνω ορατές τις σκέψεις». Ο Μαγκρίτ με την τέχνη του δηλώνει ρητά ότι στοχεύει στην ανάδειξη των πτυχών εκείνων που η ίδια η πραγματικότητα κρατάει κρυμμένα. Αυτά που οι άνθρωποι καλούνται να ανασυνθέσουν με τη βοήθεια της σκέψης τους, των συνειρμών που ενεργοποιούν για να κατανοήσουν τον κόσμο. Ο Μαγκρίτ λοιπόν οπτικοποιεί τις αόρατες όψεις της πραγματικότητας που η σκέψη μας ανασυνθέτει, κάνοντας με τη ζωγραφική του «ορατές τις σκέψεις». Κατά τον Μαγκρίτ το έργο ζωγραφικής δεν διαχωρίζεται από τη σκέψη, συνιστά αντίθετα αυτό καθεαυτό οπτικοποιημένη σκέψη. Η ζωγραφική εικόνα είναι η εικόνα μιας σκέψης, η προσπάθεια του καλλιτέχνη να αναδείξει το μυστήριο που κρύβεται πίσω από την πραγματικότητα, όπως αυτή βιώνεται από τον άνθρωπο. Κάθε εικόνα άλλωστε εμπεριέχει και ένα νόημα, όπως κι ένα (τουλάχιστον) νόημα προκύπτει από κάθε εικόνα. Οι εικόνες της πραγματικότητας συντίθενται από τον συνδυασμό πολλών και διαφορετικών υλικών. Το εικαστικό έργο τέχνης όμως δεν μπορεί να είναι μια απλή διάταξη υλικών. Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι το αισθητικό αποτέλεσμα μεταφέρεται στον θεατή μέσω της τεχνικής του καλλιτέχνη που αποτυπώνεται στο έργο του με τη βοήθεια των υλικών μέσων. Αυτό βεβαίως δεν είναι αρκετό. Το αισθητικό αποτέλεσμα πραγματώνεται ουσιαστικά στο πώς το έργο τέχνης επιδρά στη σκέψη του θεατή. Τα υλικά συστατικά που συνθέτουν το έργο δημιουργούν ένα αποτέλεσμα άυλο, το οποίο θα πρέπει να συλλάβει ο θεατής, αποστασιοποιούμενος από οτιδήποτε ορατό. Η τέχνη της ζωγραφικής εκφράζει το αόρατο μέσω του ορατού, τις σκέψεις μέσω των εικόνων. Η τέχνη του Μαγκρίτ καταδεικνύει τον ιδιαιτέρως ασαφή χαρακτήρα όλων των στοιχείων που συναποτελούν το πεδίο του ορατού. Οι δυνάμεις που στηρίζουν το ορατό παραμένουν κρυμμένες. Μόνο η ζωγραφική μπορεί να τις αναδείξει, μέσω της απεικόνισης των σκέψεών μας για την πραγματικότητα και ποτέ της ίδιας της πραγματικότητας. Ο Μαγκρίτ συνήθιζε να λέει ότι αυτό που είναι σημαντικό δεν είναι ότι το αντίγραφο, δηλαδή το έργο τέχνης πρέπει να μοιάζει με το πρότυπό του, όπως συμβαίνει με τη φωτογραφική απεικόνιση. Το σημαντικό για τον ίδιο (ίσως και για τις εικαστικές τέχνες εν γένει) είναι ότι το πρότυπο πρέπει να έχει το κουράγιο να μοιάζει στο αντίγραφό του. Η τέχνη δεν περιέχει το νόημα που υπάρχει ήδη στην πραγματικότητα. Αντιθέτως η τέχνη προσδίδει νόημα στην πραγματικότητα, ανοίγοντας νέους δρόμους στη σκέψη μας για το πώς αντιλαμβανόμαστε και εισπράττουμε τις πολλαπλές όψεις της. Μέχρις εδώ, επεχείρησα να εντοπίσω τη στόχευση του καλλιτέχνη. Το ζήτημα όμως που παραμένει αναπάντητο είναι το εξής: Έχουμε συνείδηση στην εποχή μας της ανάγκης και της επιθυμίας μας να εμμένουμε στην αναζήτηση του νοήματος; Πόσοι αλήθεια διατηρούν ακέραιη την απαίτησή να αποδίδουν νόημα σε όσα αντιλαμβάνονται δια των αισθήσεών τους; Και, ακόμα περισσότερο, πόσοι είναι αρκούντως θαρραλέοι ώστε να αναιρέσουν την εμπιστοσύνη τους σε καθετί ορατό; Πόσο είναι εκείνοι που θα τολμήσουν να οικοδομήσουν μια νέα σχέση με την πραγματικότητα, η οποία θεμελιώνεται στην ανάδειξη νέων νοημάτων που τροφοδοτούνται όχι μόνο από τη σκέψη μας, αλλά και από τα αισθήματα που αναδύονται ενώπιον όλων όσων εισπράττουμε ως οπτικά ερεθίσματα καθημερινά;

Ιστορία και λογική

Φιλοσοφία και ιστορία

Μπορείτε να σχολιάσετε την ακόλουθη φράση;

" Θα είναι το τέλος της ιστορίας, όταν ο κόσμος γίνει λογικός"
Hegel

Αγώνας φιλοσόφων

1. Αναγνωρίζετε κάποιους από τους φιλοσόφους που αγωνίζονται;
2. Πως θα χαρακτηρίζατε τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται από τους Monty Pythons;

Επιστροφή

Επιστρέψαμε χθες το βράδυ, γεμάτοι εμπειρίες, γεμάτοι γνώσεις, γεμάτοι...κούραση!. Αυτή την εβδομάδα ολοκληρώνουμε το πρώτο κεφάλαιο συζητώντας για τη σχέση φιλοσοφίας και ιστορίας. Καλή εβδομάδα!

Η χρησιμότητα της φιλοσοφίας

Το matrix και το σπήλαιο!

Ας προσπαθήσουμε να διακρίνουμε τις ομοιότητες της ταινίας Matrix με το μύθο του σπηλαίου του Πλάτωνα.
Matrix

Ο μύθος του σπηλαίου του Πλάτωνα

(ΠΛ Πολ 514a–521b: Η αλληγορία του σπηλαίου.)[514a] Μετὰ ταῦτα δή, εἶπον, ἀπείκασον τοιούτῳ πάθει τὴν
ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας. ἰδὲ γὰρ
ἀνθρώπους οἷον ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει, ἀναπεπτα-
μένην πρὸς τὸ φῶς τὴν εἴσοδον ἐχούσῃ μακρὰν παρὰ πᾶν
τὸ σπήλαιον, ἐν ταύτῃ ἐκ παίδων ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ
σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας, ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ
[514b] πρόσθεν μόνον ὁρᾶν, κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ
ἀδυνάτους περιάγειν, φῶς δὲ αὐτοῖς πυρὸς ἄνωθεν καὶ πόρ-
ρωθεν καόμενον ὄπισθεν αὐτῶν, μεταξὺ δὲ τοῦ πυρὸς καὶ
τῶν δεσμωτῶν ἐπάνω ὁδόν, παρ’ ἣν ἰδὲ τειχίον παρῳκο-
δομημένον, ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν ἀνθρώπων
πρόκειται τὰ παραφράγματα, ὑπὲρ ὧν τὰ θαύματα δεικνύασιν.
Ὁρῶ, ἔφη.
Ὅρα τοίνυν παρὰ τοῦτο τὸ τειχίον φέροντας ἀνθρώπους
[514c] σκεύη τε παντοδαπὰ ὑπερέχοντα τοῦ τειχίου καὶ ἀνδριάντας
[515a] καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα,
οἷον εἰκὸς τοὺς μὲν φθεγγομένους, τοὺς δὲ σιγῶντας τῶν
παραφερόντων.
Ἄτοπον, ἔφη, λέγεις εἰκόνα καὶ δεσμώτας ἀτόπους.
Ὁμοίους ἡμῖν, ἦν δ’ ἐγώ· τοὺς γὰρ τοιούτους πρῶτον μὲν
ἑαυτῶν τε καὶ ἀλλήλων οἴει ἄν τι ἑωρακέναι ἄλλο πλὴν
τὰς σκιὰς τὰς ὑπὸ τοῦ πυρὸς εἰς τὸ καταντικρὺ αὐτῶν τοῦ
σπηλαίου προσπιπτούσας;
Πῶς γάρ, ἔφη, εἰ ἀκινήτους γε τὰς κεφαλὰς ἔχειν ἠναγκα-
[515b] σμένοι εἶεν διὰ βίου;
Τί δὲ τῶν παραφερομένων; οὐ ταὐτὸν τοῦτο;
Τί μήν;
Εἰ οὖν διαλέγεσθαι οἷοί τ’ εἶεν πρὸς ἀλλήλους, οὐ ταῦτα
ἡγῇ ἂν τὰ ὄντα αὐτοὺς νομίζειν ἅπερ ὁρῷεν;
Ἀνάγκη.
Τί δ’ εἰ καὶ ἠχὼ τὸ δεσμωτήριον ἐκ τοῦ καταντικρὺ ἔχοι;
ὁπότε τις τῶν παριόντων φθέγξαιτο, οἴει ἂν ἄλλο τι αὐτοὺς
ἡγεῖσθαι τὸ φθεγγόμενον ἢ τὴν παριοῦσαν σκιάν;
Μὰ Δί’ οὐκ ἔγωγ’, ἔφη.
[515c] Παντάπασι δή, ἦν δ’ ἐγώ, οἱ τοιοῦτοι οὐκ ἂν ἄλλο τι
νομίζοιεν τὸ ἀληθὲς ἢ τὰς τῶν σκευαστῶν σκιάς.
Πολλὴ ἀνάγκη, ἔφη.
Σκόπει δή, ἦν δ’ ἐγώ, αὐτῶν λύσιν τε καὶ ἴασιν τῶν τε
δεσμῶν καὶ τῆς ἀφροσύνης, οἵα τις ἂν εἴη, εἰ φύσει τοιάδε
συμβαίνοι αὐτοῖς· ὁπότε τις λυθείη καὶ ἀναγκάζοιτο ἐξαίφνης
ἀνίστασθαί τε καὶ περιάγειν τὸν αὐχένα καὶ βαδίζειν καὶ
πρὸς τὸ φῶς ἀναβλέπειν, πάντα δὲ ταῦτα ποιῶν ἀλγοῖ
τε καὶ διὰ τὰς μαρμαρυγὰς ἀδυνατοῖ καθορᾶν ἐκεῖνα ὧν
[515d] τότε τὰς σκιὰς ἑώρα, τί ἂν οἴει αὐτὸν εἰπεῖν, εἴ τις
αὐτῷ λέγοι ὅτι τότε μὲν ἑώρα φλυαρίας, νῦν δὲ μᾶλλόν
τι ἐγγυτέρω τοῦ ὄντος καὶ πρὸς μᾶλλον ὄντα τετραμμένος
ὀρθότερον βλέποι, καὶ δὴ καὶ ἕκαστον τῶν παριόντων δεικνὺς
αὐτῷ ἀναγκάζοι ἐρωτῶν ἀποκρίνεσθαι ὅτι ἔστιν; οὐκ οἴει
αὐτὸν ἀπορεῖν τε ἂν καὶ ἡγεῖσθαι τὰ τότε ὁρώμενα ἀλη-
θέστερα ἢ τὰ νῦν δεικνύμενα;
Πολύ γ’, ἔφη.
[515e] Οὐκοῦν κἂν εἰ πρὸς αὐτὸ τὸ φῶς ἀναγκάζοι αὐτὸν βλέπειν,
ἀλγεῖν τε ἂν τὰ ὄμματα καὶ φεύγειν ἀποστρεφόμενον πρὸς
ἐκεῖνα ἃ δύναται καθορᾶν, καὶ νομίζειν ταῦτα τῷ ὄντι
σαφέστερα τῶν δεικνυμένων;
Οὕτως, ἔφη.
Εἰ δέ, ἦν δ’ ἐγώ, ἐντεῦθεν ἕλκοι τις αὐτὸν βίᾳ διὰ
τραχείας τῆς ἀναβάσεως καὶ ἀνάντους, καὶ μὴ ἀνείη πρὶν
ἐξελκύσειεν εἰς τὸ τοῦ ἡλίου φῶς, ἆρα οὐχὶ ὀδυνᾶσθαί τε
[516a] ἂν καὶ ἀγανακτεῖν ἑλκόμενον, καὶ ἐπειδὴ πρὸς τὸ φῶς ἔλθοι,
αὐγῆς ἂν ἔχοντα τὰ ὄμματα μεστὰ ὁρᾶν οὐδ’ ἂν ἓν δύνασθαι
τῶν νῦν λεγομένων ἀληθῶν;
Οὐ γὰρ ἄν, ἔφη, ἐξαίφνης γε.
Συνηθείας δὴ οἶμαι δέοιτ’ ἄν, εἰ μέλλοι τὰ ἄνω ὄψεσθαι.
καὶ πρῶτον μὲν τὰς σκιὰς ἂν ῥᾷστα καθορῷ, καὶ μετὰ τοῦτο
ἐν τοῖς ὕδασι τά τε τῶν ἀνθρώπων καὶ τὰ τῶν ἄλλων εἴδωλα,
ὕστερον δὲ αὐτά· ἐκ δὲ τούτων τὰ ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ αὐτὸν
τὸν οὐρανὸν νύκτωρ ἂν ῥᾷον θεάσαιτο, προσβλέπων τὸ τῶν
[516b] ἄστρων τε καὶ σελήνης φῶς, ἢ μεθ’ ἡμέραν τὸν ἥλιόν τε
καὶ τὸ τοῦ ἡλίου.
Πῶς δ’ οὔ;
Τελευταῖον δὴ οἶμαι τὸν ἥλιον, οὐκ ἐν ὕδασιν οὐδ’ ἐν
ἀλλοτρίᾳ ἕδρᾳ φαντάσματα αὐτοῦ, ἀλλ’ αὐτὸν καθ’ αὑτὸν
ἐν τῇ αὑτοῦ χώρᾳ δύναιτ’ ἂν κατιδεῖν καὶ θεάσασθαι οἷός
ἐστιν.
Ἀναγκαῖον, ἔφη.
Καὶ μετὰ ταῦτ’ ἂν ἤδη συλλογίζοιτο περὶ αὐτοῦ ὅτι οὗτος
ὁ τάς τε ὥρας παρέχων καὶ ἐνιαυτοὺς καὶ πάντα ἐπιτρο-
[516c] πεύων τὰ ἐν τῷ ὁρωμένῳ τόπῳ, καὶ ἐκείνων ὧν σφεῖς ἑώρων
τρόπον τινὰ πάντων αἴτιος.
Δῆλον, ἔφη, ὅτι ἐπὶ ταῦτα ἂν μετ’ ἐκεῖνα ἔλθοι.
Τί οὖν; ἀναμιμνῃσκόμενον αὐτὸν τῆς πρώτης οἰκήσεως
καὶ τῆς ἐκεῖ σοφίας καὶ τῶν τότε συνδεσμωτῶν οὐκ ἂν οἴει
αὑτὸν μὲν εὐδαιμονίζειν τῆς μεταβολῆς, τοὺς δὲ ἐλεεῖν;
Καὶ μάλα.
Τιμαὶ δὲ καὶ ἔπαινοι εἴ τινες αὐτοῖς ἦσαν τότε παρ’
ἀλλήλων καὶ γέρα τῷ ὀξύτατα καθορῶντι τὰ παριόντα, καὶ
μνημονεύοντι μάλιστα ὅσα τε πρότερα αὐτῶν καὶ ὕστερα
[516d] εἰώθει καὶ ἅμα πορεύεσθαι, καὶ ἐκ τούτων δὴ δυνατώτατα
ἀπομαντευομένῳ τὸ μέλλον ἥξειν, δοκεῖς ἂν αὐτὸν ἐπιθυμη-
τικῶς αὐτῶν ἔχειν καὶ ζηλοῦν τοὺς παρ’ ἐκείνοις τιμωμένους
τε καὶ ἐνδυναστεύοντας, ἢ τὸ τοῦ Ὁμήρου ἂν πεπονθέναι
καὶ σφόδρα βούλεσθαι «ἐπάρουρον ἐόντα θητευέμεν
ἄλλῳ ἀνδρὶ παρ’ ἀκλήρῳ» καὶ ὁτιοῦν ἂν πεπονθέναι
μᾶλλον ἢ ’κεῖνά τε δοξάζειν καὶ ἐκείνως ζῆν;
[516e] Οὕτως, ἔφη, ἔγωγε οἶμαι, πᾶν μᾶλλον πεπονθέναι ἂν
δέξασθαι ἢ ζῆν ἐκείνως.
Καὶ τόδε δὴ ἐννόησον, ἦν δ’ ἐγώ. εἰ πάλιν ὁ τοιοῦτος
καταβὰς εἰς τὸν αὐτὸν θᾶκον καθίζοιτο, ἆρ’ οὐ σκότους <ἂν>
ἀνάπλεως σχοίη τοὺς ὀφθαλμούς, ἐξαίφνης ἥκων ἐκ τοῦ
ἡλίου;
Καὶ μάλα γ’, ἔφη.
Τὰς δὲ δὴ σκιὰς ἐκείνας πάλιν εἰ δέοι αὐτὸν γνωματεύοντα
διαμιλλᾶσθαι τοῖς ἀεὶ δεσμώταις ἐκείνοις, ἐν ᾧ ἀμβλυώττει,
[517a] πρὶν καταστῆναι τὰ ὄμματα, οὗτος δ’ ὁ χρόνος μὴ πάνυ
ὀλίγος εἴη τῆς συνηθείας, ἆρ’ οὐ γέλωτ’ ἂν παράσχοι, καὶ
λέγοιτο ἂν περὶ αὐτοῦ ὡς ἀναβὰς ἄνω διεφθαρμένος ἥκει
τὰ ὄμματα, καὶ ὅτι οὐκ ἄξιον οὐδὲ πειρᾶσθαι ἄνω ἰέναι; καὶ
τὸν ἐπιχειροῦντα λύειν τε καὶ ἀνάγειν, εἴ πως ἐν ταῖς χερσὶ
δύναιντο λαβεῖν καὶ ἀποκτείνειν, ἀποκτεινύναι ἄν;
Σφόδρα γ’, ἔφη.
Μετάφραση

Κλάδοι της Φιλοσοφίας - επιστήμες

Λογική

Σχεδιάγραμμα 1

Μπόλικη φιλοσοφία!

Στίχοι: Νίκος Μπότσας
Μουσική: Νίκος Μπότσας
Πρώτη εκτέλεση: Λαυρέντης Μαχαιρίτσας
Άλλες ερμηνείες: Κλάρα

Μην τα παίρνεις όλα σοβαρά
Βάρυνε η ζωή μας με πολλά
Πράγματα άχρηστα που χρόνια κουβαλάμε

Είχαμε δεν είχαμε δουλειά
κάναμε πολύπλοκα τα απλά.
Ζαλισμένοι στο λαβύρινθο γυρνάμε

Τα μπερδέψαμε και αφού δεν ξεμπερδέψαμε,
μεταφυσική και μπόλικη φιλοσοφία.
Και μιλήσαμε,την αναλύσαμε στο γιατρό
την ταραγμένη μας ισοροπία.

Ψάχνεις νόημα να βρεις,
κι όταν το βρεις απορείς
πόσο γρήγορα ξεβάφει.
Και τι μένει τελικά,
η αλήθεια είναι μια,
πως αλήθεια δεν υπάρχει.

Μην τα παίρνεις όλα σοβαρά.
Κόψε φόρα και καμιά φορά
και άσε απλά το ρεύμα βόλτα να σε πάει.

Άραξε σε ήρεμα νερά,
άδειασε από το νου τα περιττά
Και έτσι νιώσε απλά το χρόνο να κυλάει.

Τα μπερδέψαμε και αφού δεν ξεμπερδέψαμε,
μεταφυσική και μπόλικη φιλοσοφία.
Και μιλήσαμε, την αναλύσαμε στο γιατρό
την ταραγμένη μας ισοροπία.

Ψάχνεις νόημα να βρεις,
κι όταν το βρεις απορείς
πόσο γρήγορα ξεβάφει.
Και τι μένει τελικά,
η αλήθεια είναι μια,
πως αλήθεια δεν υπάρχει.

1o Κεφάλαιο

Καλή αρχή!

Ένα ιστολόγιο για τη Φιλοσοφία στη θεωρητική κατεύθυνση του 2ου ΓΕΛ Πολίχνης που ευελπιστεί να αναδειχθεί σε χώρο συνάντησης, ελεύθερης έκφρασης, δημιουργικής αποτύπωσης των μονοπατιών που θα χαράσσονται στη διδακτική πράξη μέσα στην αίθουσα. Καλή αρχή!