Η θεωρία των Ιδεών

«Το ζήτημα με συντομία: Ο Σωκράτης έλεγε πως δεν μπορείς να συζητάς ηθικά προβλήματα του τύπου πώς να ενεργεί κανείς δίκαια, ή αισθητικά «Το ζήτημα με συντομία: Ο Σωκράτης έλεγε πως δεν μπορείς να συζητάς ηθικά προβλήματα του τύπου πώς να ενεργεί κανείς δίκαια, ή αισθητικά προβλήματα, π.χ. εάν ένα πράγμα είναι ωραίο, παρά μόνο αν έχεις προηγουμένως καθορίσει τι εννοείς με τις λέξεις "δικαιοσύνη" και "ομορφιά". (Αυτό το ξέρουμε, εκτός από τον Πλάτωνα, και από τον Ξενοφώντα και από τον Αριστοτέλη). Μέχρι να γίνει αυτός ο καθορισμός, ώστε να έχουμε ένα κριτήριο στο νου μας με βάση το οποίο θα μπορούμε ν' αξιολογούμε ατομικές πράξεις ή αντικείμενα, δεν θα ξέρουμε για τι πράγμα συζητάμε, και η συζήτηση μπορεί να καταλήγει σε αδιέξοδο, επειδή οι συνομιλητές προσδίδουν διαφορετικές έννοιες στις ίδιες λέξεις. Εάν αυτό είναι σωστό, είπε ο Πλάτων, πρέπει να παραδεχτούμε ότι τέτοιες έννοιες όπως η δικαιοσύνη ή η ομορφιά έχουν πραγματική υπόσταση, γιατί, διαφορετικά, ποιο το όφελος να προσπαθούμε να τις προσδιορίσουμε; Είναι μάταιο να ψάχνεις να βρεις ένα γενικό πρότυπο, εάν αυτό είναι μόνο φανταστικό. Κατά συνέπεια, δίδασκε ότι υπάρχει ένας Τύπος (αρχαία ελληνικά: εἶδος ή ἰδέα) αυτών και άλλων εννοιών, ο οποίος δεν ήταν μια απλή έννοια που υπήρχε στο νου μας, αλλά είχε μια αιώνια και αμετάβλητη φύση, ανεξάρτητη απ' οτιδήποτε μπορεί να νόμιζαν οι άνθρωποι γι' αυτό. Αυτός είναι ο περίφημος χωρισμός, ή η επιβεβαίωση της χωριστής ύπαρξης των Ιδεών -που είναι χωριστές, δηλαδή, τόσο από τα συγκεκριμένα παραδείγματά τους στον κόσμο όσο και από τη σκέψη μας γι' αυτές· και η πίστη σε Ιδέες που υπάρχουν έτσι ανεξάρτητα συνιστά αυτό που είναι γνωστό ως η "πλατωνική θεωρία των Ιδεών". Το ότι η θεωρία αυτή προήλθε από τη σωκρατική απαίτηση για ορισμούς, αλλά ο Πλάτων την ξεπέρασε με αυτόν τον τρόπο, επιβεβαιώνεται από τον Αριστοτέλη.»

 [W.K.C. Guthrie, Σωκράτης, Μ.Ι.Ε.Τ.: Αθήνα 21991, σ.52-53]



Τι είναι, όμως αυτές οι Ιδέες; Πρόκειται για νοητές οντότητες, οι οποίες είναι αυθύπαρκτες. Δεν είναι κατασκευάσματα της δικής μας νοήσεως. Έχουν δική τους οντολογική υπόσταση και θα υπήρχαν ακόμη και αν δεν υπήρχε νόηση. Η υφή τους είναι ακατανόητη από την ανθρώπινη νόηση. Και όχι μόνον υπάρχουν, αλλά αποτελούν και τις αιτίες των αισθητών. Είναι εκ φύσεως αμετάβλητες και οντολογικά πλήρως επαρκείς και αποτελούν τα πραγματικά αντικείμενα της γνώσεως

Πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι η θεωρία των ιδεών δεν είναι απολύτως ξεκάθαρη στις λεπτομέρειές της στα έργα του Πλάτωνα. Συχνά παρατηρούμε αντιφάσεις. Για παράδειγμα, αλλού ο φιλόσοφος εμφανίζεται κατηγορηματικός στο ότι «η Ιδέα είναι ένα καθόλου, διακριτό από τα καθ' έκαστα», ενώ σε άλλα σημεία δεν είναι τόσο κατηγορηματικός. Ή αλλού εισηγείται την άποψη ότι ο Θεός δημιουργεί τις Ιδέες, ενώ στα περισσότερα σημεία ο Πλάτωνας δέχεται ότι οι Ιδέες είναι αιώνιες και αδημιούργητες. Γενικώς αναφέρεται με προχειρότητα στα χαρακτηριστικά των Ιδεών. Απ' ότι φαίνεται περισσότερο τον ενδιαφέρει να αναφερθεί στην ύπαρξη των Ιδεών παρά στο να δώσει σαφείς λεπτομέρειες για τα χαρακτηριστικά τους. Είναι αξιοσημείωτο το ότι οι Ιδέες εισάγονται σαν να είναι ήδη αποδεκτές απ' όλους τους συνομιλητές των διαλόγων του. Πουθενά δεν γίνεται προσπάθεια να μας αποδείξει την ύπαρξή τους. Δηλαδή είναι μια άποψη η οποία προσφέρεται να γίνει αποδεκτή ως αξίωμα.

Η Θεωρία των ιδεών